Od czerwca 2017 r. do lipca 2018 r. inspektorzy przeprowadzili w dwóch turach łącznie 5 354 badania doraźne kontrolne losowo wytypowanych butli LPG. Największą i najczęściej potwierdzającą się niezgodnością jest brak ważnych badań okresowych butli, czyli niebezpieczeństwo, że do eksploatacji trafi butla w złym stanie technicznym.
Na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 2 lit. b i art. 44 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym oraz art. 9 ust. 1 pkt. 4 lit. c ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych, inspektorzy Transportowego Dozoru Technicznego w okresie od czerwca 2017 r. do lipca 2018 r., przeprowadzili kontrole stanu technicznego butli spawanych stalowych wielokrotnego napełniania do gazu LPG (UN 1965), wytworzonych zgodnie z normą PN-EN 1442, znajdujących się w:
- rozlewniach gazu płynnego,
- bazach gazu płynnego,
- zakładach rozprowadzających/magazynujących gazy płynne, w tym na stacjach paliw płynnych i samodzielnych stacjach gazu płynnego,
- ośrodkach przeprowadzających badania okresowe ww. butli.
Kontrolę butli w ww. ośrodkach przeprowadzono w dwóch turach. Pierwsza tura obejmowała okres od czerwca 2017 do stycznia 2018 r., druga tura – od marca do lipca 2018 r. W sumie zbadano ponad 5 tysięcy butli, co stanowi jednak niewielką część będących w użytkowaniu butli. Dlatego też analizując poniższy raport, należy pamiętać o odniesieniu do pełnej skali. Ale nawet te cząstkowe dane wykazują alarmujące uchybienia, braki oraz lekceważenie prawa. Dobitnie pokazuje to przykład jednej z firm, która złożyła skargę – jak się okazało, bezzasadną – na sam fakt przeprowadzenia badań doraźnych kontrolnych przez inspektorów TDT! Inspektorzy TDT, prowadzący badania w tej firmie, wykazali, że butle były niewłaściwie magazynowane, także ich oznakowanie budziło wątpliwości co do podmiotu, który jest odpowiedzialny za stan techniczny butli. Wydaje się to drobiazgiem, ale w konsekwencji niewłaściwego magazynowania butli lub eksploatacji może to doprowadzić do tragedii.
W pierwszej turze inspektorzy TDT przeprowadzili badania doraźne kontrolne 1528 butli LPG znajdujących się w 74 rozlewniach gazu płynnego. Dla 24 butli wydano decyzje wstrzymujące eksploatację. Stanowi to ok. 1,6% ogółu zbadanych butli. Stwierdzone zostały nieprawidłowości, m.in.:
- w 11 przypadkach – brak ważnych badań okresowych butli, tj. 45% wszystkich decyzji negatywnych,
- w 9 przypadkach – brak stempla (cechy) jednostki przeprowadzającej badanie okresowe butli, tj. 37,5% wszystkich wydanych decyzji negatywnych,
- w 2 przypadkach – brak czytelnej tabliczki znamionowej butli, tj. 8,33% wszystkich wydanych decyzji negatywnych,
- 1 przypadek dotyczył odkształcenia kołnierza/stopy butli, tj. 4,17% wszystkich wydanych decyzji negatywnych,
- 1 przypadek dotyczył wgniecenia płaszcza butli, tj. 4,17% wszystkich wydanych decyzji negatywnych.
Uznając, że brak stempla (cechy) jednostki przeprowadzającej badanie okresowe butli oznacza brak ważnych badań okresowych butli, taka właśnie niezgodność stanowiła przyczynę 83,3% wszystkich wydanych decyzji negatywnych.
W trakcie badań doraźnych butli LPG inspektorzy TDT stwierdzili również niezgodności dla rozlewni gazu w zakresie warunków napełniania i magazynowania butli, w szczególności:
- masa gazu płynnego w butlach, magazynowana w pomieszczeniach zamkniętych przekraczała 5500 kg,
- brak znaku identyfikacyjnego rozlewni gazu na butlach,
- brak odzieży antyelektrostatycznych dla personelu wykonującego napełnianie butli i czynności pomocnicze,
- używanie w pomieszczeniu rozlewni urządzeń elektrycznych, nieprzeznaczonych do pracy w strefie zagrożenia wybuchem,
- magazynowanie razem butli napełnionych gazem płynnym i butli opróżnionych z fazy ciekłej,
- brak detektorów gazu w pomieszczeniu rozlewni,
- brak wymaganej przepisami wentylacji mechanicznej ciągłej i awaryjnej,
- brak instalacji zraszającej w pomieszczeniu rozlewni.
W jednej rozlewni gazu płynnego LPG stwierdzono eksploatowanie urządzeń do napełniania i opróżniania zbiorników transportowych bez ważnych decyzji dozoru technicznego zezwalających na eksploatację ww. urządzeń. Sprawa została przekazana do prokuratury.
W drugiej turze trwającej od marca do lipca 2018 r. inspektorzy TDT przeprowadzili badania butli w 222 zakładach i ośrodkach napełniających, magazynujących i rozprowadzających gazy płynne w butlach. Ogółem wykonali 3826 badań doraźnych kontrolnych losowo wytypowanych butli LPG. Wydali 190 decyzji wstrzymujących eksploatację butli, których stan techniczny nie spełniał ogólnie przyjętych wymagań i norm technicznych. Liczba butli z decyzją wstrzymującą ich eksploatację stanowi 4,97% ogółu zbadanych butli.
Poniższy wykres obrazuje liczbę i zakres wykonanych w drugiej turze badań doraźnych kontrolnych butli z podziałem na poszczególne zakłady i ośrodki napełniające, magazynujące i rozprowadzające gazy płynne w butlach.
Na podstawie przeprowadzonych badań doraźnych kontrolnych sformułowano następujące wnioski:
1. Największą i najczęściej potwierdzającą się niezgodnością w trakcie przeprowadzanych badań stanu technicznego butli do gazów płynnych LPG znajdujących się w rozlewniach gazu płynnego, bazach gazu płynnego oraz zakładach rozprowadzających lub magazynujących gazy płynne, a także ośrodkach przeprowadzających badania okresowe ww. butli jest brak ważnych badań okresowych butli. 188 ze 190 wydanych decyzji wstrzymujących eksploatację stanowi 98,95% ogółu wydanych decyzji lub 4,91% ze wszystkich butli (3826) poddanych badaniom doraźnym kontrolnym w ww. ośrodkach.
Należy stwierdzić, że co 20 badana butla nie została poddana badaniom okresowym, do czego obliguje Umowa ADR lub norma PN-EN 1440, w tym ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych oraz ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym.
2. Najmniejszy odsetek butli z niezgodnościami – 0,69% z ogółu butli poddanych przez inspektorów TDT badaniom doraźnym kontrolnym stwierdzono w rozlewniach napełniających butle gazem płynnym LPG. 13 wydanych decyzji wstrzymujących eksploatację spośród 1879 skontrolowanych butli sugeruje, że już na etapie przygotowania do napełnienia butli gazem płynnym pracownicy rozlewni podczas czynności kontrolnych powinni wyeliminować butle, które nie spełniają norm i wymagań technicznych.
Do niezgodności tych zaliczyć należy m.in.:
- brak ważnych badań okresowych butli,
- brak czytelnych tabliczek znamionowych butli,
- nadmierna korozja, w tym wżery korozyjne,
- wgięcie kołnierza czy stopy butli.3. Największy odsetek butli, z ogólnej liczby butli poddanych badaniom doraźnym kontrolnym, które posiadały niezgodności, stwierdzono na stacjach autogazu – 25,94%, stacjach paliw – 7,63% oraz zakładach rozprowadzających lub magazynujących gazy płynne – 6,35%, czyli ośrodkach, które bezpośrednio odsprzedają klientowi detalicznemu (eksploatującemu butlę w kuchence gazowej) gaz zmagazynowany w butli.
Taki stan rzeczy sugerować może, że butle rozprowadzane są bez zachowania warunków i środków bezpieczeństwa, tj.:
- butle w czasie transportu są o siebie wzajemnie „obijane”,
- puste butle „wrzucane” są na środek transportu (skrzynię ładunkową pojazdu), co skutkuje m.in. wgięciem kołnierza, zaworu, stopy butli lub uszkodzeniem powłoki malarskiej, co z kolei prowadzi do ognisk korozji,
- zerwaniem lub uszkodzeniem instrukcji bezpiecznego przechowywania i przyłączania do urządzeń gazowych, która w głównej mierze nanoszona jest na butlę w formie naklejki.
Częstą niezgodnością stwierdzaną podczas badań doraźnych kontrolnych był również brak kapturka ochronnego lub nakrętki na króćcu przyłączeniowym lub brak kołpaka ochronnego na zaworze butli, nieposiadającej kołnierza ochronnego.
4. W 84 przypadkach stwierdzono brak cechy jednostki dozoru technicznego przeprowadzającej badanie okresowe, co stanowi 2,19% wszystkich butli poddanych badaniom doraźnym kontrolnym.
5. 79 stwierdzonych przypadków dotyczyło braku czytelności tabliczki znamionowej butli, a w 59 przypadkach brak możliwości odczytu producenta lub roku wytworzenia lub numeru fabrycznego butli, spowodowanego nadmierną korozją tabliczki lub naniesioną zbyt grubą warstwą powłoki malarskiej. Oznacza to, że butle będące w eksploatacji w żaden sposób nie są identyfikowalne. Niezgodności powyższe stanowiły odpowiednio 2,06% i 1,54% ogółu wszystkich butli poddanych badaniom doraźnym kontrolnym.
Ponadto, w 31 przypadkach na tabliczkach butli niepoddanych ocenie zgodności stwierdzono brak możliwości odczytu tary, netto, pojemności i rodzaju gazu, co stanowi 0,81% stwierdzonych niezgodności. Natomiast dla butli poddanych ocenie zgodności (nowo wyprodukowane) w 26 przypadkach występował brak identyfikacji pełnego oznakowania butli, określonego w PN-EN 1442 lub umowie ADR, co stanowi 0,68% niezgodności.
6. Spośród 3826 butli poddanych badaniom doraźnym kontrolnym, 44 z nich nie posiadało czytelnej instrukcji bezpiecznego przechowywania i przyłączania do urządzeń gazowych, co stanowi 1,15% wszystkich butli.
7. W 14 (0,36%) przypadkach, na które należy również zwrócić uwagę, brakowało na butli etykiety ostrzegającej o zakazie eksploatacji butli w gospodarstwie domowym, ze względu na zabudowany w niej zawór do odbioru fazy ciekłej, a więc butli służących do zasilania silników spalinowych w wózkach jezdniowych podnośnikowych. Butla taka nie powinna być rozprowadzana i przyłączana do urządzeń gazowych w gospodarstwach domowych.
Połączenie niezgodności opisanych w pkt. 6 i 7 powyżej stwarza realne zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska. Brak znajomości obsługi i budowy butli, jak również brak umiejętności podłączania do urządzeń gazowych grozi eksplozją ulatniającego się z butli gazu, następstwem czego są straty materialne, ciężki uszczerbek na zdrowiu lub utrata życia.
Mając na uwadze powyższe wnioski i spostrzeżenia, Transportowy Dozór Techniczny stoi na stanowisku, że w celu podniesienia wspólnego bezpieczeństwa w zakresie użytkowania butli stalowych spawanych wielokrotnego napełniania do gazu LPG, należy w cyklicznie przeprowadzać kontrole ośrodków napełniających, magazynujących i rozprowadzających gazy płynne w butlach, a znajdujące się w nich butle poddawać losowo badaniom doraźnym kontrolnym.
Niezależnie od powyższego, w marcu 2018 r. Transportowy Dozór Techniczny zwrócił się pisemnie do Państwowej Inspekcji Pracy z prośbą o podjęcie wspólnych kontroli rozlewni gazu płynnego, o których mowa w § 1, pkt 9 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz.U. z 2014 r., poz. 1853 z późn. zm.) oraz § 15 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 6 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy magazynowaniu, napełnianiu i rozprowadzaniu gazów płynnych (Dz.U. z 1999 r., nr 75, poz. 846 z późn. zm.).
Stan prawny butli
Butle na gaz LPG (zwane dalej: transportowe naczynia ciśnieniowe lub butle spawane stalowe wielokrotnego napełniania do gazu LPG), użytkowane w Polsce, należą do grupy urządzeń ciśnieniowych objętych dozorem technicznym zgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. z 2018 r., poz. 1351 z późn. zm.) i jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej (art. 13 ust. 1 pkt. 2 ww. ustawy), podlegają okresowym i doraźnym badaniom technicznym wykonywanym przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego. Natomiast butle na gaz LPG, które zostały poddane ocenie zgodności na zgodność z dyrektywą TPED, tj. 1999/36/WE, a następnie 2010/35/UE, podlegają badaniom okresowym i nadzwyczajnym przeprowadzanym przez jednostkę notyfikowaną, która uzyskała autoryzację zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2017 r., poz. 1226) do ww. dyrektyw.
W naszym kraju eksploatowane są butle na gaz LPG wytworzone przed akcesją Polski do Unii Europejskiej, a więc przed 1 maja 2004 r., oraz wyprodukowane po tej dacie, objęte przepisami szczególnymi.
Te pierwsze, sprzed 1 maja 2004 r., produkowano zgodnie z polskimi przepisami obowiązującymi w tym czasie, tj. normą PN-EN 1442 – Butle stalowe, spawane do wielokrotnego napełniania gazem ciekłym ropopochodnym (LPG) lub wytworzono za granicą na zgodność z Dyrektywą Rady 84/527/EWG z dnia 17 września 1984 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do zgrzewanych butli do gazu z niestopowej stali i sprowadzono do Polski w celu użytkowania. Butle te oznakowane są znakiem e.
Po przystąpieniu Polski do UE butle na gaz LPG do czerwca 2011 r. wytwarzane i eksploatowane na terenie Polski objęte były dyrektywą TPED – Dyrektywa Rady 1999/36/WE z dnia 29 kwietnia 1999 r. w sprawie przewoźnych urządzeń ciśnieniowych, wdrożoną do polskiego systemu prawnego rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2004 r. w sprawie ciśnieniowych urządzeń transportowych (Dz.U. z 2004 r., nr 200, poz. 2054) na podstawie ustawy z dnia 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych (Dz.U. z 2004 r., nr 97, poz. 962).
Od 1 lipca 2011 r. i obecnie w zakresie wytwarzania butli na gaz LPG obowiązuje Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/35/UE w sprawie ciśnieniowych urządzeń transportowych oraz uchylająca dyrektywy Rady 76/767/EWG, 84/525/EWG, 84/526/EWG, 84/527/EWG oraz 1999/36/WE, implementowana do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz.U z 2018 r., poz. 169 z późn. zm.) oraz rozporządzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 13 kwietnia 2012 r. w sprawie ciśnieniowych urządzeń transportowych (Dz.U. z 2012 r., poz. 436). Butle wytworzone wg dyrektyw 1999/36/WE i 2010/35/UE powinny być oznakowane znakiem π ( pi )
Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 4 lit. c ww. ustawy o przewozie towarów niebezpiecznych, właściwą władzą w rozumieniu zapisów Umowy ADR do wykonywania odpowiednich czynności administracyjnych w zakresie warunków technicznych i badań naczyń ciśnieniowych przeznaczonych do przewozu gazów (m.in. butli na gaz LPG) jest Dyrektor Transportowego Dozoru Technicznego. Oznacza to, że w Polsce na chwilę obecną właściwą władzą w zakresie badań okresowych i doraźnych butli, a także określania warunków technicznych dla tych urządzeń, jest Dyrektor TDT. Ponadto, badania okresowe butli wyprodukowanych przed dniem 1 maja 2004 r., do czasu wycofania ich z eksploatacji, mogą być wykonywane przez Urząd Dozoru Technicznego, na podstawie z art. 128 ww. ustawy o przewozie towarów niebezpiecznych.